چرا مخازن CNG خودرو منفجر مي شوند؟
با گذشت 20 سال از آغاز پروژه‌هاي زيربنايي صنعت گاز طبيعي فشرده يا CNG در حوزه حمل‌ونقل كشور در دو بخش سبك (CNG جايگزين بنزين) و سنگين (CNG جايگزين گازوئيل)، حاصل اين طرح، موفقيت در كسب سهم 20 درصدي از سبد سوخت كشور است. هرچند حوادث اين صنعت در مقابل دامنه گسترده آن ناچيز است. ولي بازتاب نامطلوبي در جامعه نسبت به استفاده CNG به‌عنوان سوخت خودروها داشته است، به صورتي كه برخي از منتقدان خودروهاي دوگانه‌سوز را به‌عنوان بمب‌هاي متحرك در سطح شهرها مي‌دانند. عليرغم آزمون‌هاي مختلف استاندارد و سخت‌گيرانه جهت ساخت و توليد مخازن CNG، واقعيت انكارناپذير اين است كه به‌رغم توسعه و تكامل دانش و فن‌آوري‌ها، جلوگيري از حوادث مرتبط با CNG مانند ساير صنايع به‌طور كامل امكان‌پذير نبوده و نمي‌توان حوادث را از صفحه زندگي بشر به‌طور كامل حذف نمود، وليكن مي‌توان با روش‌هاي علمي و عملي و بهره‌مندي از اصول مديريت ايمني تا حدود زيادي از وقوع آن جلوگيري كرد و يا آسيب‌هاي احتمالي ناشي از آن را به حداقل رساند.روند توسعه خودروهاي دوگانه‌سوز و حوادث رخ‌دادهاستفاده از گاز طبيعي به‌جاي بنزين در سوخت خودروها از سال 1383 به‌صورت جدي از سوي دولت موردتوجه قرارگرفته و طي اين مدت تاكنون بيش از 4 ميليون خودرو دوگانه‌سوز توليد و تبديل‌شده و از سوخت گاز طبيعي فشرده (CNG) در سطح كشور استفاده مي‌نمايند. يدك كش در هاديشهر در اين مدت 170 مورد انفجار مخزن CNG از سراسر كشور گزارش‌شده است. نكته قابل‌توجه اينكه؛ عليرغم تصور بعضي از منتقدان اين صنعت مبني بر "وجود بمب‌هاي متحرك در سطح شهرها" هيچ انفجار مخزن CNG خودرويي خارج از ايستگاه حتي در تصادفات شديد خودروهاي گازسوز گزارش نشده است. نمونه بارز اين موضوع برخورد قطار با يك دستگاه وانت نيسان زامياد دوگانه‌سوز در شهريورماه 1385 در اطراف شهر قم بود كه عليرغم شدت برخورد و خسارات زياد به خودرو، آسيبي به مخزن CNG وارد نشده بود. لازم به يادآوري است كه مخازن گاز مايع (LPG) خودروها با توجه به فشار پايين گاز داخل سيلندر داراي استحكام به‌مراتب كمتر بوده و همه اخبار انفجار مخزن خودرو گازسوز در جاده و تصادفات مربوط به گاز مايع (LPG) مي‌باشد. نمودار 1 روند توسعه خودروهاي گازسوز، حوادث انفجار مخازن CNG و خسارات جرحي و جاني رخ‌داده را از سال 1383 تا 1401 نمايش مي‌دهد كه همه در زمان سوخت‌گيري در ايستگاه‌هاي CNG صورت گرفته است. 1.jpgدسته‌بندي حوادث انفجار مخازن CNG خودروهابه‌طوركلي حوادث رخ‌داده انفجار مخازن CNG را مي‌توان به سه دسته اصلي شامل؛ 1) حوادث مربوط به دست‌كاري مخازن با سهم 48 درصد، 2) حوادث مربوط به خوردگي يا پوسيدگي مخازن با سهم 46 درصد و 3) ساير حوادث انفجار مانند استفاده از مخازن LPG، مخازن غيراستاندارد و مستعمل با سهم 6 درصد از مجموع انفجارهاي مخازن تقسيم‌بندي نمود. نمودار 2 وضعيت كمي اين حوادث را نشان مي‌دهد. 2.jpgروند حوادث انفجار مخازن CNGدست‌كاري مخازن گاز خودروها از ابتداي طرح گازسوز نمودن خودروها تا سال 1396 به‌عنوان عامل اصلي حوادث انفجار مخازن CNG كه اغلب با اهداف سودجويانه جهت حمل‌ونقل مواد مخدر بود را تشكيل مي‌دادند، از سال 1395 به بعد پوسيدگي يا خوردگي سطح بيروني مخازن CNG از عوامل مهم در انفجار مخازن را به خود اختصاص داده است. ساير موارد ديگر انفجار مخازن CNG خودروها كه كمترين ميزان حوادث را به خود تخصيص داده مربوط به استفاده از مخازن نامناسب براي ذخيره‌سازي گاز طبيعي فشرده است. نمودار 3 نمايشي از روند حوادث انفجار مخازن CNG خودروهاي دوگانه‌سوز بر اساس علت انفجار آن را نشان مي‌دهد. 3.jpgتجزيه‌وتحليل حوادثمخازن ذخيره گاز طبيعي فشرده در خودروهاي گازسوز كشور در فرآيندهاي مختلف بدون استفاده از جوش (اصطلاحاً به‌صورت بدون درز) و غالباً از جنس فولاد تحت آزمون‌هاي مختلف كيفي و ايمني استاندارد توليد مي‌شوند. طول عمر مفيد كه بر روي اين مخازن درج‌شده 15 سال است كه بر اساس روند توسعه خودروهاي گازسوز در نمودار 1 در حال حاضر تاريخ انقضاي مخازن CNG حدود 2 ميليون دستگاه خودرو گازسوز به پايان رسيده است. وسايل نقليه كه از گاز طبيعي براي سوخت در كشور ايران استفاده مي‌نمايند شامل؛ 1) خودروهاي دوگانه‌سوز شركت‌هاي خودروساز (توليد كارخانه‌اي) كه واژه "دوگانه‌سوز" از ابتدا در اسناد و مدارك آن به‌عنوان نوع سوخت درج گرديده است، 2) خودروهاي بنزيني كه توسط مراكز مجاز كارگاهي به سيستم دوگانه‌سوز تبديل‌شده‌اند (تبديل كارگاهي) كه مدارك كارت سبز و كارت شناسايي بخشي از اين خودروها به واژه "دوگانه‌سوز تبديل كارگاهي" تغيير پيدا نموده است و 3) خودروهاي بنزيني كه در كارگاه‌هاي غيرمجاز تبديل به دوگانه‌سوز شده‌اند. باگذشت 20 سال از توسعه صنعت CNG در حوزه حمل‌ونقل در كشور و بررسي حوادث انفجار مخازن CNG خودروها، دلايل اين حوادث به‌وضوح مشخص گرديده كه مي‌توان در سه گروه به شرح زير بيان نمود. الف-در ابتداي طرح دوگانه‌سوز نمودن خودروها تا سال 1395 بيشترين سهم حوادث انفجار مربوط به مخازن دست‌كاري شده بود (75 درصد از كل حوادث انفجار مخازن) گزارش‌ها نشان مي‌دهد تقريباً همه اين دست‌كاري مخازن باهدف قاچاق كالاي ممنوعه صورت گرفته كه غالباً مواد مخدر بوده است. تمايل به استفاده از مخازن CNG براي قاچاق به قبل از سال 1383 بازمي‌گردد در آن زمان سوخت گاز مايع يا همان LPG در كنار بنزين (سوخت اصلي خودرو) قرار مي‌گرفت با توجه به فشار پايين گاز مايع مخازن ذخيره استفاده‌شده در اين خودروها از ورق جوشكاري شده مشابه سيلندرهاي فلزي گاز مايع خانگي ساخته مي‌شدند و قابليت اين را داشت كه چندين بار برش و سپس جوشكاري شوند اين شرايط براي سودجويان امكان استفاده از مخازن را به‌عنوان بهترين محل اختفاي كالاي قاچاق در اختيارشان قرار مي‌داد، احتمالاً قاچاقچيان با اين ديدگاه وارد عرصه صنعت CNG شده و به خيال اينكه از اين مخازن نيز مي‌توان براي پنهان نمودن كالاي ممنوعه استفاده كرد، اقدام به دست‌كاري مخازن CNG نمودند كه همه اين مخازن با اولين سوخت‌گيري در ايستگاه‌هاي CNG منفجرشده‌اند. در ادامه روند حوادث از سال 1395 به بعد انفجار براثر دست‌كاري مخازن CNG عليرغم افزايش تعداد خودروهاي دوگانه‌سوز روند كاهشي به خود گرفته به‌گونه‌اي كه سهم اين نوع انفجار را به 48 درصد رسيده و نشان مي‌دهد اغلب جامعه اين سودجويان به آگاهي لازم براي استفاده ننمودن از اين مخازن براي اهداف خود از طريق دست‌كاري رسيده‌اند. ب- گروهي ديگر از حوادث انفجار مخازن CNG خودروها مربوط به خوردگي يا پوسيدگي اين مخازن است كه به علت عدم نگهداشت مناسب از مخازن صورت پذيرفته است. اين نوع از حوادث فقط در وانت‌بارها اتفاق افتاده كه از سال 1391 شروع و از سال 1395 به بعد تعداد آن روند افزايشي پيدا نموده است. بخشي از اين نوع حوادث مربوط به مخازن 20 ليري وانت نيسان زامياد است. توضيح اينكه شركت خودروسازي زامياد در سه سال 1383، 1384 و 1385 خودروهاي دوگانه‌سوز خود را با دو مخزن به بازار عرضه مي‌نمود، مخزن بزرگ 113 ليتري در پشت اتاقك روي شاسي و مخزن كوچك 20 ليتري زير اتاقك (كابين) خودرو نصب مي‌گرديد، اولين حادثه خوردگي مخازن CNG مربوط به همين مخازن 20 ليتري است كه با توجه به طراحي نامناسب مخزن 20 ليتري و در معرض قرار گرفتن مستقيم جداره بيروني با گل‌ولاي بسيار سريع‌تر از زمان عمر مفيد و استاندارد مخزن، دچار خوردگي زودرس قرارگرفته و با ورود فشار گاز به سيلندر منفجر مي‌گرديد. اگرچه شركت زامياد بلافاصله ضمن حذف مخزن 20 ليتري در توليد خودروهاي جديد دوگانه‌سوز، فراخوان دائمي گسترده‌اي از طريق رسانه‌هاي سمعي و بصري و نصب برنما (بنر) در تمامي ايستگاه‌هاي سوخت CNG مبني بر مراجعه اين دسته از خودروها در سطح كشور انجام داده است، ولي تاكنون حدود 40 درصد از اين مخازن از روي خودروها جمع‌آوري و اصلاح‌شده است و هرچند وقت يك‌بار انفجاري از 60 درصد مخازن CNG باقيمانده خودروهاي اصلاح‌نشده صورت مي‌پذيرد. بررسي روي مخازن CNG خودروهاي وانت‌بار كه براثر خوردگي منفجرشده‌اند نشان مي‌دهد كه نگهداشت نامناسب، حمل‌ونقل موادي كه خاصيت خورندگي داشته و عدم اخذ معاينه فني سالانه خودروها موجب بروز اين حوادث شده‌اند. ج- بخش كوچك‌تر اين نوع حوادث انفجار مربوط به استفاده مخازن غيرمجاز مانند مخازن LPG به‌جاي مخزن CNG، استفاده از مخازن مستعمل (دست‌دوم) به خاطر قيمت پايين در بازار مي‌باشد.جمع‌بندينتايج حاصل از بررسي حوادث انفجار مخازن CNG خودروها كه تاكنون رخ‌داده را مي‌توان به‌صورت زير بيان نمود؛تمام حوادث انفجار مخازن براثر CNG خوردگي فقط در خودروهاي وانت‌بار اتفاق افتاده است.تاكنون گزارشي مبني بر انفجار مخزن CNG خودروهاي سواري (حتي تاريخ‌مصرف گذشته) براثر خوردگي حادث نشده است.كليه خودروهايي كه مخازن آن‌ها به هر دليلي منفجرشده‌اند فاقد برگه مجاز معاينه فني ويژه خودروهاي دوگانه‌سوز بودند.كليه انفجارهاي مخزن CNG خودرو دوگانه‌سوز فقط در زمان سوخت‌گيري در ايستگاه‌هاي CNG حادث‌شده است.مخازن CNG با آزمون‌هاي سخت‌گيرانه استانداردي در فرآيند ساخت، توليدشده و داراي ايمني بسيار بالا مي‌باشند.عمر مفيد مخازن CNG خودرويي 15 سال است.تاريخ‌مصرف مخازن CNG حدود دو ميليون خودرو در سطح كشور به اتمام رسيده است. پيشنهادكنترل خودروهاي دوگانه‌سوز قبل از سوخت‌گيري در ايستگاه‌هاي CNG تا حد زيادي مي‌تواند از بروز حوادث انفجار مخزن CNG جلوگيري نمايد. ازآنجايي‌كه امكان تشخيص و كنترل خودروهاي مجاز به سوخت‌گيري توسط اپراتورهاي ايستگاه‌هاي CNG امكان‌پذير نبوده و امكان خطاي انساني و يا درگيري فيزيكي مالك خودرو با مسئولين ايستگاه سوخت نيز محتمل است، لذا روشي بايد انتخاب نمود كه بتواند خودروهاي غيرمجاز را قبل از سوخت‌گيري شناسايي نمايد. بر اساس ماده (2) مصوبه هيئت‌وزيران در سال 1382، "رانندگي با وسايل نقليه‌اي كه فاقد معاينه فني معتبر مي‌باشند ممنوع است" خوشبختانه در كشور مراكز معاينه فني خودروها ايجادشده كه مسئوليت كنترل سلامت فني و فيزيكي و همچنين آلايندگي وسايل نقليه را بر عهده‌دارند. براي آن دسته از مالكان خودرو كه اقدام به اخذ معاينه فني از اين مراكز ننمايند دوربين‌هايي در سطح برخي از شهرها و جاده‌ها مستقرشده كه با هر بار شناسايي اين خودروها جريمه مشخصي ثبت و براي مالك به‌صورت پيامك ارسال مي‌نمايد. با توجه به عملكرد مطلوب اين فرايند در الزام به اخذ معاينه فني، مي‌توان آن را به‌عنوان يك عامل شناسايي و كنترل‌كننده خودروهاي فاقد معاينه فني ويژه دوگانه‌سوز در ايستگاه‌هاي CNG نيز استفاده نمود. به اين منظور اقدامات زير پيشنهاد مي‌گردد كه در صورت اجرا به‌تدريج خودروها موظف به اخذ تأييديه از مراكز معاينه فني شده و احتمال حوادث انفجار مخازن CNG كاهش قابل‌ملاحظه‌اي خواهد داشت؛گام اول- فرهنگ‌سازياطلاع‌رساني عمومي از طريق صداوسيما، جرايد و شبكه‌هاي اجتماعي مبني بر لزوم معاينه فني معتبر خودرو براي دريافت سوخت CNG و جلوگيري از ارائه سوخت و اعمال جريمه به خودروهاي فاقد معاينه فني در ايستگاه‌هاي CNG (حداقل يك ماه قبل از شروع طرح).نصب تابلو دائمي در ورودي ايستگاه‌هاي CNG براي آگاه‌سازي رانندگان مبني بر هشدار ايمني و اعمال جريمه‌هاي قانوني عدم معاينه فني خودرو دوگانه‌سوز (حداقل يك ماه قبل از شروع طرح).راهنمايي شفاهي اپراتورهاي ايستگاه CNG به رانندگان خودرو مبني بر شرايط جديد سوخت‌گيري و اعمال جريمه بابت نداشتن معاينه فني قبل از شروع طرح.گام دوم- مجهز نمودن ايستگاه CNGنصب دوربين‌هاي پلاك خوان در ايستگاه CNG و متصل به سامانه يكپارچه معاينه فني ايران (سيمفا). اين دوربين‌ها پلاك خودروهايي كه در محل دريافت سوخت (كنار سكو و ديسپنسر) هستند بايد شناسايي نمايند و به سامانه سيمفا منتقل نمايد.شناسايي خودروهاي دوگانه‌سوز غيرمجاز از طريق سيمفا و ارسال پيامك جريمه "نداشتن گواهي معتبر معاينه فني وسيله نقليه دوگانه‌سوز" به مالك از طريق تلفن همراه (حداقل يك ماه قبل از شروع طرح پيامك‌هاي جريمه به‌صورت هشدار براي مخاطب ارسال مي‌شود و بعد از اجرا در صورت عدم دريافت معاينه فني ويژه دوگانه‌سوز جريمه‌ها به خودروها اعمال مي‌شود).بديهي است كنترل و نظارت مستمر در اجراي صحيح موارد فوق قطعاً تأثير قابل‌توجهي روي نتايج خواهد داشت.نتيجه‌گيرياجراي صحيح پيشنهاد مطرح‌شده، اطلاعات جامع، واقعي و صحيح از خودروهاي دوگانه‌سوز شامل؛ خودروهاي دوگانه‌سوز غيراستاندارد، فاقد معاينه فني ويژه خودرو گازسوز، خودروهاي فرسوده و مخازن CNG كه تاريخ‌مصرف آن به پايان رسيده را شناسايي و جهت ساماندهي اين گروه از خودروها در اختيار مسئولين براي برنامه‌ريزي‌هاي لازم آتي قرار مي‌دهد. درمجموع مهم‌ترين نتايج طرح پيشنهادي عبارت‌انداز؛ساماندهي اطلاعات جامع از خودروهاي CNG سوز كشور (اطلاعات دقيق وضعيت خودروهاي دوگانه‌سوز).الزام به اخذ معاينه فني خودروهاي دوگانه‌سوز (كاهش آلايندگي هوا و افزايش ايمني خودرو).كاهش قابل‌ملاحظه حوادث خودروهاي دوگانه‌سوز (ارتقاء ايمني)
برچسب: ،